Tuesday, December 20, 2011

თბილისის კინოფესტივალის დღიური. დღე მეორე





ფესტივალის ეს დღე სასიამოვნო სიურპრიზით დაიწყო. ეს სიურპრიზი ოლეგ ნოვკოვიჩის სერბიული ფილმი „თეთრი, თეთრი სამყარო“ (2010) იყო. განსაკუთრებული მოლოდინი არ მქონია, მით უმეტეს, რომ პირველმა კადრებმა ცოტა გაღიზიანებაც კი გამოიწვია: უცნაურად აპათიური და მთვრალი მარგინალები, მემაღაროელთა ქალაქის უსახური გარემო. ისევ „ჩერნუხა“? საბედნიეროდ, არა.

თუ მოგიყვებიან, რომ ფილმში ერთს უყვარს მეორე, მას – სულ სხვა და ამ სხვის გულისთვის ქმარიც მოკლა, რომ მის ქალიშვილს კი თავისი უცნობი მამა უყვარდება და მისგან შვილს ელოდება, რომ ქალიშვილი მამას და საყვარელს კლავს და მის დანაშაულს დედა იღებს თავის თავზე, ქალიშვილის გამო კი მისი შეყვარებული იკლავს თავს, და ამას დამატებული თითოეული პერსონაჟი სოლო არიებსაც ასრულებს გულისგამგმირავი სევდით. ალბათ იფიქრებთ, რომ „საპნის ოპერასთან“ გაქვთ საქმე, იფიქრებთ და ძალიანაც შეცდებით. რადგან ერთი, რომ ფილმის სიუჟეტი ძალიან ვულგარულად მოვყევი და მეორეც, ასეთი სიუჟეტური წყობა არც ბერძნული ტრაგედიისთვის არის უცხო, სადაც მთავარი მეტოქე ბედისწერაა. ფილმი სწორედ თანამედროვე ტრაგედიისკენ მიიწევს, სიყვარულის შეუძლებლობის ტრაგედიისკენ, სადაც ქოროს ფუნქციას პერსონაჟების მიერ შესრულებული მუსიკალური ნომრები ასრულებს. ფინალში კი ნამდვილი ქოროც გამოჩნდება – ქალაქის მაცხოვრებლები: ფილმის ერთი შეხედვით პირწმინდად პიროვნულ დრამაში მცირე დოზით, მაგრამ საკმაოდ ქმედითად არის გატარებული სოციალური მოტივიც.

ჩანაფიქრის მიხედვით მაღალი ტემპერატურის დრამა უნდა ყოფილიყო გ.მასხარაშვილის „მესაათეც“, მაგრამ აქტუალური თემის, ძალზე მტკივნეული პრობლემის და მკაფიო ავტორისეული პოზიციისდა მიუხედავად დრამა არ შედგა. მაყურებელი გულგრილი რჩება. რაშია პრობლემა? ალბათ არა მხოლოდ იმაში, რომ ფილმი „გველაპარაკება და არ გვიჩვენებს“, არამედ იმაშიც, რომ ცუდად ლაპარაკობს და ცუდად გვიჩვენებს; რომ პროლოგში ფილმის გასაღებად ნაჩვენები კალეიდოკოპის ნამსხვრევები, საიდანაც ჩანაფიქრით ერთი მთლიანი ხატი უნდა შემდგარიყო, ერთგვაროვანი და ერთფეროვანი აღმოჩნდა. ამიტომ მათი დაწყობაც გაძნელდა.

ფილმის კარდიოგრამა სწორი ხაზს გამოსახავს. ეს კი, არაექიმებმაც იციან, სიკვდილის ნიშანია. ფილმი არ სუნთქავს, ეტყობა არიტმიამ მოუღო ბოლო. სხვას რომ თავი დავანებით, ფილმის გმირის გამოჩენა უნდა ყოფილიყო მაყურებლისთვის კულმინაცია თუ არა, მნიშვნელოვანი ეპიზოდი მაინც. არაფერი ამდაგვარი, ერთი რიგითი ეპიზოდი. და, სხვათა შორის არა მარტო მაყურებლებისთვის, ფილმის პერსონაჟებისთვისაც: გაუგებარია, რისთვის სჭირდებოდათ ასე მისი ინტერვიუ - არც ემოციურად, არც არსობრივად ისინი (და ვერც ჩვენ) ახალს ვერაფერს ვიგებთ. მხოლოდ ვრწმუნდებით, რომ მანიაკად მიჩნეულ პერსონაჟს კუდი და ჩლიქები არ აქვს, არც წითელი თვალები და მხეცური გამომეტყველება. მაგრამ ეს ხომ უკვე ვიცოდით.

ამავე დღეს, შვედური პროგრამის ოფიციალური გახსნის წინ მაყურებელს საშუალება მოგვეცა გვენახა პროგრამით გაუთვალისწინებელი ფილმიც: ქართული წარმოშობის შვედი რეჟისორი ლევან აკინი (მისი მშობლები 70–იანი წლების ემიგრანტები არიან) თავის პროდიუსერთან ერიკა სტარკთან ერთად ბოლო წუთებში შემოუერთდა ფესტივალს. მან ჩამოიტანა 2008 წელს გადაღებული მოკლემეტრაჟიანი ფილმი „ბოლო საქმე“ (Last Things), რომელსაც ჰამბურგის ფესტივალზე დამსახურებული აქვს საბავშვო ჟიურის პრიზი „საუკეთესო ფილმისთვის“ და მაყურებელთა სიმპათიის პრიზი. ფილმი ტრაგიკულია, მაგრამ ამავე დროს ნათელი. მცირე დროში რეჟისორი ძალდაუტანებლად ახერხებს მოყვეს ამბავიც და შექმნას მოზარდის სულიერი მდგომარეობის მეტად მეტყველი მხატვრული სახეც; მართლაც სიმპათიური ფილმი იყო.

გვაჩვენეს ნაწყვეტი ლევან აკინის ახალი სრულმეტრაჟიანი ფილმიდანაც Certain People (“ზოგიერთები“) და თავად რეჟისორი დაგვპირდა, რომ მომავალ წელს უკვე ამ ფილმით გვესტუმრება.

და ბოლოს, დღის დაგვირგვინება – წმინდა წყლის საფესტივალო ფილმები: მიქელანჯელო ფრამარტინოს „ოთხი ცხოვრება“ ( Le Quattro Volte) და ბელა ტარის „ტურინული ცხენი“.

კალაბრიის მთებში გადაღებული უხმო არა, მაგრამ თითქმის უსიტყვო, მედიტაციური ფილმი ოთხი, ერთმანეთში გადამდინარე ნოველისგან შედგება: მოხუცი მწყემსი ყოველდღე თხებს მთებში მიერეკება, საღამოს კი ეკლესიაში შეგროვებულ მტვერს სვამს სამკურნალოდ, ერთხელაც მტვრის შეკვრას საძოვარზე დაკარგავს და უწამლოდ დარჩენილი, კვდება. თხის ფარაში კი თეთრი ბატკანი იბადება, მალე საძოვარზე გადენილი, თავისიანებს ჩამოშორდება და ტყეში იკარგება; ღამეს ხის ძირში მიწოლილი ხვდება; მისი შემდგომი ბედი ძნელი მისახვედრი არ უნდა იყოს და თხრობა უკვე ტანაშოლტილ ხეზე გადადის, რომელსაც სოფლის მაცხოვრებლები სოფლის ზეიმისთვის შეარჩევენ, შემდეგ კი ხერხავენ, აპობენ და მთელი სოფლისთვის ნახშირს ამზადებენ. ბოლო კადრი ეს უზარმაზარი, მბოლავი მიწის გორაკია, რომელშიც თავის სიცოცხლეს ასრულებს ხე. სწორედ ამ კადრით იწყებოდა ფილმი – ციკლი შეიკრა, სიცოცხლე გრძელდება.

მედიტაციისთვის ნაკლებად განწყობილ მაყურებელს კიდევ უფრო მძიმე გამოცდა ელოდა ბელა ტარის „ტურინულ ცხენზე“: შავ–თეთრი გამოსახულება, ორსაათნახევარი და სულ ოცდაათამდე კადრ–ეპიზოდი; ექვსი დღე (ანტიშესაქმე) და ყოველდღიურად განმეორებადი, რიტუალად ქცეული ქმედებები; მოქმედი პირი – სულ სამი: მოხუცი მეეტლე, მისი ქალიშვილი და ცხენი, სწორედ ის, გადმოცემის მიხედვით ნიცშე რომ მოეხვია კისერზე, კიდევ, ერთხელ გამოჩენილი მეზობელი და ერთიც, ამ სივრცეში შემთხვევით შემოჭრილი ბოშები; მოქმედების ადგილი: მარტოხელა ფერმა ტრიალ მინდორზე; და ამ საშუალებებით რეჟისორი სამყაროს დასასრულის შთამბეჭდავ სურათს ქმნის (არანაკლებ შთამბეჭდავს, ვიდრე ლარს ტრიერის ექსპრესიული „მელანქოლია“). თუმცა აპიკალიპტურ მდუმარებასა და წყვდიადშიც ფილმის პერსონაჟები ჯიუტად აგრძელებენ ყოველდღიურ რიტუალს – ფინალური კადრი, რომელიც ალბათ წლების მერეც ძნელად ამოიშლება თვალიდან და მეხსიერებიდან...

ბელა ტარი აცხადებს, რომ ეს მისი უკანასკნელი ფილმია. ვერაფერს იტყვი, შემოქმედების (ისევე როგორც საფესტივალო დღის), შესანიშნავი დასასრულია.

Tuesday, December 13, 2011

თბილისის კინოფესტივალის დღიური. დღე პირველი. გაგრძელება




თბილისის კინოფესტივალის დღიური. დღე პირველი. გაგრძელება

საბედნიეროდ „ბახმარომ“ (რეჟ. სალომე ჯაში) მოლოდინი არ გამიცრუა. ვინც ვერ მოახერხა ნახვა, მათთვის განვმარტავ, რომ ბახმაროს პირდაპირი გაგებით საერთო არაფერი აქვს ცნობილ კურორტთან; ეს მხოლოდ კომუნისტური წარსულიდან შემორჩენილი სამსართულიანი შენობის (ყოფილი სასტუმრო „ბახმაროს“) პირველ სართულზე შეკედლებული რესტორნის სახელწოდებაა. ამავე შენობას მიკედელებიან სხვადასხვა ფუნქციის ერთეულები: ჩინური მაღაზია, კომპიუტერული მომსახურება, პატარა მაღაზია ყოველდღიური მოთხოვნილების საგნებით, სხვადასხვა პარტიების ოფისები... და რა თქმა უნდა, ლტოლვილები.

ყველა თავისი ცხოვრებით ცხოვრობს, მაგრამ საერთოც აქვთ. ეს საერთო თითქოს გაყინული დროა. ჩემთვის მთელი ფილმი გონებაში ამოტივტივებული ვაჟა–ფშაველას სტრიქონების რეფრენით მიდიოდა: „ დგანან და ელიან. უსაზღვროა მთების მოლოდინი. .... სდგანან და ელიან. გული სტკივათ, ძალიან სტკივათ. მაგრამ არ იხოცებიან, არც ჭლექდებიან. ელიან, ვის? ან რას? რაღაცას.“

რეჟისორი ახერხებს ძალზე რეალური კონკრეტული შენობა მეტაფორად აქციოს და პროვინციული ყოფის ერთი მხარე ამოანათოს. ეს კი საავტორო დოკუმენტური კინოს მთავარი დამახასიათებელი ნიშანი და უპირატესობაა. მაგრამ ერთი კი მაინც უნდა შევნიშო: მაკრატლით პატარა გადავლა სულაც არ აწყენდა ფილმს, განსაკუთრებით სტატიკურ კადრებში. ზომიერად გამოყენების შემთხვევაში ის რეჟისორისთვის სასურველ მონოტონურ რიტმს არ დაარღვევდა, მაყურებელს კი იმ მცირე დისკომფორტს მოუხსნიდა, რაც უკვე აღქმული კადრის ისევ ხედვის არეში დარჩენა იწვევს.

ორი წლის წინ ამავე ფესტივალზე ნაჩვენები „აბსურდისტანის“ შემდეგ ფაიტ ჰალმერის „ბაიკონურზე“ შესვლას ამერიკელი პროდიუსერის ჯიმ სტარკთან შეხვედრა ვარჩიე.

სტარკი ენერგიული და ენაწყლიანი მოსაუბრე აღმოჩნდა, თუმცა ქართველმა აუდიტორიამ მისი „გაოცება“ მაინც მოახერხა: დარბაზი (117 კაციანი, მაგრამ მაინც) სავსე იყო და კითხვაზე, თუ რამდენმა ნახა მასტერკლასის წინ დემონსტრირებული ფილმი, ჰაერში მხოლოდ 8–9 ხელი გამოჩნდა, მომდევნო კითხვაზე კი – რამდენი იყო დარბაზში პროდიუსერი, სულაც ორი. სტუმრის გაოცება, რა თქმა უნდა, არტისტულად უტრირებული იყო, მაგრამ საფუძველსმოკლებული – ნამდვილად არა.

არ ვიცი, კმაყოფილი დარჩნენ თუ არა დამსწრე პროდიუსერები: როგორც თავად სტარკმაც აღნიშნა, ის არ იყო დარწმუნებული, რამდენად გამოადგებოდათ ქართველ პროდიუსერებს მისი გამოცდილება, იმდენად განსხვავებულია პირობები. თუმცა რაღაც მომენტების ამოკრეფა მაინც შეიძლებოდა. ჩემთვის კი მისი საუბარი კიდევ ერთი დადასტურება იყო, რომ ფილმის შექმნაში შეტანილი წვლილი განისაზღვრება არა იმით, რა თანამდებობა წერია ამა თუ იმ გვარის გასწვრივ ტიტრებში, არამედ – ვისი გვარი წერია ამა თუ იმ თანამდებობის გასწვრივ.

განსხვავებით ჯიმ სტარკისგან, ლეო კარაქსი გაცილებით სიტყვაძუნწი აღმოჩნდა. არა, სიტყვაძუნწი ნაკლებად. ის საკმაოდ ვრცელ პასუხებს იძლეოდა, მაგრამ კონკრეტიკას ჯიუტად უვლიდა გვერდს. გადავსებული დარბაზი აშკარად იმედგაცრუებული დარჩა. ინტერესი კი მართლაც დიდი იყო და არა მარტო პიროვნებისადმი, არამედ მისი 1986 წელს გადაღებული ფილმისადმიც. იმდენად დიდი, რომ „ცუდი სისხლის“ წინ ბატონმა გაგა ჩხეიძემ ბოდიშნარევი სინანულიც კი გამოთქვა, რომ ფესტივალმა ვერ გაითვალისწინა ეს ინტერესი და დიდ დარბაზში არ დანიშნა ჩვენება. თუმცა ჩემი აზრით, ფესტივალს უხდება გავსებული და მეტიც, გადავსებული დარბაზები; და ნახევრად სავსე 450 კაციან დარბაზს ისევ გადატენილი 117 კაციანი დარბაზი სჯობია (ეს, რა თქმა უნდა, ნახევრად ხუმრობით).

ფილმი კი მართლაც შთამბეჭდავია თავისი არასტანდარტული რეჟისურით და ძალიან საინტერესო გმირით. თუმცა ჟულიეტ ბინოშის თაყვანისმცემლებთან ბოდიშის მოხდით, შეუძლებელია არ შეამჩნიო, ბევრ ეპიზოდში რა მექნიკურად, გაიხედე–გამოიხედეს დონეზე, თამაშობს მსახიობი.

ვფიქრობ, დიდად იმედგაცრუებულნი არც ისინი უნდა დარჩენილიყვნენ, ვინც ლეო კარაქსთან გასაუბრებას ამერიკული დამოუკიდებელი კინოს პროგრამით წარმოდგენილი ფილმი „მომავალი“ არჩია (სცენარისტი, რეჟისორი და მთავარი როლის შემსრულებელი მირანდა ჯულაი, 2011). ურთიერთობის კრიზისი, ყოველდღიურობის ერთფეროვნება კინოხელოვნებისთვის უცხო თემა არ არის. ფილმის მთავარი გმირებიც, სოფი და ჯეისონი, ეძებენ გამოსავალს და კატების თავშესაფრიდან დასახიჩრებული ქუჩის კატის აყვანას გადაწყვეტენ. მაგრამ სხვაზე ზრუნვის პასუხისმგებლობის აღება თავისუფლების შეზღუდვას ნიშნავს და ფილმის გმირებიც დარჩენილი ერთი თვის საკუთარ გემოზე გამოყენებას გადაწყვეტენ, სამსახურისა და ინტერნეტის გარეშე. თუმცა აღმოჩნდება, რომ მათ არც იციან, რა უყონ ამ თავისუფლებას და რაში სჭირდებათ ის. საბოლოდ ყველაფერი ბანალურ ადიულტერამდე მიდის, თუმცა მთლიანად ფილმი არამეინსტრიმულად თავისებური და, შეიძლება ითქვას, უცნაურიცაა.

პირველი დღე დასრულდა. გაგრძელება იქნება.

Wednesday, December 7, 2011

თბილისის კინოფესტივალის დღიური. დღე პირველი


მათ, ვისაც ყველაფრის ნახვა სურთ და მუდმივი არჩევანის პრობლემა აწუხებთ, წლევანდელ ფესტივალზე ნერვიულობის ნაკლები საბაბი ექნებათ: არჩევანის გაკეთება მხოლოდ ორ შესაძლო ვარიანტს შორის მოუწევთ.

7 დეკემბერს 12 საათიან ჩვენებაზე ერთმანეთს უპირისპირდება უკვე კარგად ცნობილი ირანელი რეჟისორის ახალი ფილმი „ნადერი და სიმინი, გაყრა“ (2011) და მინდია ესაძის დოკუმენტური (ან მხატვრულ–დოკუმენტური), ძალზე თბილი იუმორით გადაღებული კინოსურათი „თეთრი არა, შავი“ (მამუკა ესაძით მთავარ როლში).

15 საათზე მაყურებელს არჩევანის გაკეთება ორ პროგრამას შორის მოუწევს: დიდ დარბაზში წარმოდგენილი იქნება “ევროპის სახლის” პროექტ ჩემი ცხოვრების ერთი დღე ესმა ხურხუმალი, კონსტანტინე ჩლაიძის, ასკოლდ კუროვი, ვიქტორ ცატრიანი ფილმებით, რომელსაც სალომე ჯაშის უკვე ნაქები დოკუმენტური ფილმი „ბახმარო“ მოსდევს; მცირე დარბაზში კი ისლანდიელი რეჟისორის 1995 წლის ფილმს „ცივ ცხელებას“ აჩვენებენ. ეს თბილი, მშვიდი იუმორით სავსე ფილმი განსაკუთრებით ალბათ ჯიმ ჯარმუშის თაყვანისმცემლებს მოეწონებათ, რადგან მისი „სურნელი“ აქ მძაფრად იგრძნობა და მშვენიერ მასალას იძლევა მსჯელობისთვის თემაზე: „პროდიუსერის შემოქმედებითი როლი დამოუკიდებელ კინოში“. სწორედ ასეთი შეხვედრა კი ფილმის პროდიუსერთან და სცენარის თანაავტორთან ჯიმ სტარკთან ჩვენების შემდეგ გაიმართება. მით უმეტეს, რომ ჯიმ სტარკი ჯარმუშის, შეიძლება ითქვას, მუდმივი პროდიუსერია.

ასევე, ვინც ლეო კარაქსთან 21 საათზე დაგეგმილ შეხვედრაზე დასწრებას აპირებს, ალბათ ჯობია მისი „ცუდი სისხლი“ (1986) ნახოს, რომელიც წინ უსწრებს შეხვედრას. თუმცა ამავე დროს დიდ დარბაზში ნაჩვენები შვედური კომედიაც „ხმაურის ხმა“ (2010), ჩრდილოეთისთვის დამახასიათებელი „სერიოზული“ იუმორით, არ გაგიცრუებთ იმედებს, განსაკუთრებით ორიგინალური მუსიკალური ნომრებით.

თბილისის კინოფესტივალმა სტარტი აიღო.

გახსნის საღამო, როგორც ყოველთვის, ზედმეტი პომპეზურობის გარეშე ჩატარდა.

დავით კოპალეიშვილის ორი ანიმაციური ფილმი–წინადადებისა („მკვდარი ქალაქი“ და „ნათურა“) და ორგანიზატორების საქმიანი წარდგინება–მხარდამჭერებისადმი მადლობების შემდეგ ა.სოკუროვის ახალი გერმანულ ენაზე და გერმანული ძალებით გადაღებული რუსული ფილმი „ფაუსტი“ აჩვენეს.

ფილმმა უკვე მოასწრო 2011 წლის ვენეციის ფესტივალის მთავარი პრიზის „ოქროს ლომის“ დასაკუთრება, მაგრამ თბილისელ მაყურებელზე ამან, როგორც ეტყობა, დიდი შთაბეჭდილება ვერ მოახდინა, რადგან ფილმის დაწყებიდან საკმაოდ მალე, ვესტიბულში ხალხის დაახლოებით ისეთივე რაოდენობა შეინიშნებოდა, რამდენიც ფილმის დაწყების წინ. მიზეზი ბევრგან შეიძლება ვეძიოთ: ერთი, რომ გახსნაზე დაპატიჟებული საზოგადოება ნაკლებად არის რთული ფილმების აღსაქმელად განწყობილი; მით უმეტეს, თუ ეს რთული ფილმი სუბტიტრებით მიდის და მით უმეტეს მაშინ, როცა სუბტიტრების გამოსახულებაზე მიბმაც თავად მაყურებელს ეკისრება.