თბილისის კინოფესტივალის დღიური. დასკვნითი დღე

კინოფესტივალის ბოლო დღე ძალზე მაღალ ნოტზე დაიწყო: მაიკლ ლის „კიდევ ერთ წელიწადს“ (2010) თამამად შემიძლია ვუწოდო ფესტივალის მშვენება. ფილმმა კიდევ ერთხელ თვალნათლივ აჩვენა, რამდენად პირობითი და ელასტიური სუბსტანციაა კინემატოგრაფიული დრო - თუ „ეულ პლანეტაში“ ეს სუბსტანცია 15 წუთის შემდეგ საუკუნედ იქცევა, მაიკ ლისთან თითქოს საერთოდ ქრება. არადა, რა ხდება ეკრანზე? თითქოს არაფერი განსაკუთრებული: ვიღაცა ქორწინდება, ვიღაცა კვდება, ვიღაცას უჭირს, ვიღაცას ულხინს - ყველაფერი ისე, როგორც ყოველდღიურ ცხოვრებაშია.

და მაყურებელი ამ ყოველდღიური ცხოვრების მოთვალთვალედაც იქცევა და ამასთან ერთდროულად, თითქოს მონაწილედაც. ტომი და ჯერის, ორმოცდაათს გადაცილებული შეხმატკბილებული წყვილის ოჯახური ცხოვრება და ოჯახური კავშირები ორი საათის განმავლობაში სამყაროს მინიატურული მოდელი ხდება, სადაც სითბოც არის და სიცივეც, მარტოობაც და მეგობრობაც, ტკივილიც და სიხარულიც... და როგორც ცხოვრებაში, შენ სრულიად თავისუფალი ხარ შენს არჩევანში - სიმპათია-ანტიპათიაში, თანაგრძნობა-განკიცხვაში. ამას თვალსაჩინოდ ადასტურებს კრიტიკოსთა შეფასებების „არაერთსულოვნებაც“: ზოგისთვის ის კომედიაა, ზოგისთვის - დრამა; ზოგიერთისთვის ფილმში რეჟისორის პესიმისტური ხედვა აისახა, სხვებისთვის - ოპტიმისტური; ვიღაცისთვის ტომი და ჯერის ოჯახი იდეალური ურთიერთობის ეტალონია, სხვებისთვის - მარტოობისგან თავის დაღწევის საშუალება; თუ უმრავლესობისთვის ოჯახის მეგობარი, მერი ტრაგიკული სახეა, არიან ისეთებიც, ვინც მასში წარსული შეცდომების გამოუსწორებელ შედეგებს უსვამს ხაზს. და ა.შ. და ა.შ.

მაგრამ საერთოა ერთი - გულგრილი არავინ რჩება. ეს საფესტივალო ჩვენებამაც დაადასტურა: სასიამოვნო სანახავი იყო დარბაზიდან გამოსული ადამიანების განათებული სახეები. სამწუხაროდ, მათი რიცხვი გაცილებით ნაკლები იყო, ვიდრე ფილმი იმსახურებდა. ეს ალბათ დილის სეანსსაც უნდა მივაწეროთ: 12 საათი ჩვენში ხომ დილად ითვლება.

ოსტატობით არც ფრანგი რეჟისორის ფრანსუა ოზონის ფილმი „უწყინარი დიასახლისი“ (La potiche, 2010) დაიწუნება. ამ კომედიას საფუძვლად დაახლოებით 10 წლის წინანდელი პიესა დაედო, რომლის მოქმედება 1977 წელს მიმდინარეობს, მაგრამ, თავად რეჟისორის სიტყვებიდან გამომდინარე, მის ეკრანზე გადატანას უფრო თანამედროვე პოლიტიკურმა ცხოვრებამ მისცა ბიძგი. ფილმი ქარხნის მეპატრონის მომხიბვლელ და რომანტიკულ მეუღლეზე მოგვითხრობს, რომელიც სიტუაციიდან გამომდინარე, იძულებული ხდება ხელში აიღოს ქარხნის მართვა, შემდეგ, როგორც იტყვიან, ეშხში შედის და ოჯახის მოსართავი დეკორატიული ნივთიდან წარმატებულ „ბიზნესვუმენად“ იქცევა. ამ როლს ჩვეული ელეგანტურობით ასრულებს კატრინ დენევი, რომელიც ჟერარ დეპარდიესთან ერთად (ქალაქის კომუნისტი მერი და სუზანის ახალგაზრდობისდროინდელი გატაცება) შესანიშნავ ირონიულ-კომიკურ წყვილს ქმნის. თუმცა, უნდა გამოვტყდე და, პირადად ჩემთვის, ოზონის ეპატაჟური კინო უფრო ახლობელია, ვიდრე მისი სტილიზებული იუმორი.

ძალზე საინტერესო აღმოჩნდა შვედური ახალგაზრდული ფილმი „წყეული ომოლი“ (Fucking Åmål, რეჟ. ლუკას მედისონი, 1998) - შვედური კინოს ისტორიაში ყველაზე პოპულარული ფილმი, პოპულარული არა მხოლოდ შვედეთში, არამედ მთელ ევროპაშიც; ეს წარმატება მან, ვფიქრობ, არა მხოლოდ მარად საჭირბოროტო საკითხების გამო, არამედ დიდი შინაგანი სიმართლის წყალობითაც დაიმსახურა. კინოსურათის მოზარდი გმირები პატარა, პროვინციულ ქალაქში ცხოვრობენ. მაგრამ პატარა სამყარო არ გამორიცხავს დიდ პრობლემებს. ფილმის ძირითადი სიუჟეტური ხაზი ორი მოზარდი გოგონას: მორცხვი და მარტოსული აგნესის და ყველაზე ლამაზი, ყველაზე პოპულარული, მაგრამ არანაკლებ მარტოსული ელენის ურთიერთობის განვითარებაა. ამ ურთიერთობაში წინა პლანზე ლესბოსური მომენტია გამოსული, და მაინც ეს არ არის მთავარი. ფილმი უფრო მეტად პიროვნულ თავისუფლებაზეა, საკუთარი სამყაროს დაცვის უფლებაზე. და ფილმის გმირმა გოგონებმა ეს შესძლეს. ამიტომ არის მათი ფინალური გავლა თავისი არსით შინაგანი თავისუფლების მოპოვების აქტი.

ცოტა უფრო ძნელი გასაგებია ის წარმატება, რომელიც გერმანელი რეჟისორის ულრიხ კოელერის ფილმს „ძილის დაავადებას“ (Sleeping Sickness - Schlafkrankheit) ხვდა წილად: 2011 წლის ბერლინალეს „ვერცხლის დათვი“ საუკეთესო რეჟისურისათვის. ვერბალურ დონეზე ეს წარმატება გასაგებია: განვითარებული ქვეყნების მიერ აფრიკისთვის (და ზოგადად განვითარებადი ქვეყნებისათვის) გაწეული დახმარება, მისი რეალური ეფექტი, ერთხელ ჩართული მექანიზმის ინერტული ტრიალი, მის მიერ წარმოქმნილი შავი ხვრელები, რომელშიც უმოწყალოდ ინთქმება გრანდიოზული თანხები და, რაც მთავარია, ადამიანური რესურსები, მიახლოებისას კონკრეტული ადამიანების ცხოვრებისგან რომ შედგება – უდავოდ აქტუალური და პასუხგაუცემელი, თუმცა არცთუ ხელშეუხებელი თემაა. ამ თემის გაშლა „ძილის დაავადებაში“ ორი ადამიანის ისტორიით ხდება: შუახნის გერმანელი ექიმის, რომელიც ოჯახის სამშობლოში დაბრუნების მიუხედავად აფრიკაში რჩება და აქაური ცხოვრების რუტინაში იძირება, და აფრიკული წარმოშობის პარიზელი ახალგაზრდა ექიმის, რომელიც უკვე ნახსენები ექიმის საქმიანობის ინსპექტირებისთვის ჩადის აფრიკაში, და რომელსაც, როგორც ჩანს, ასევე ძილის ავადმყოფობა ეყრება, რა თქმა უნდა, ფიგურალურად. ფილმი მკვეთრად იყოფა ამ ორ განსხვავებულ ნაწილად, მათი წყალგამყოფი კი (ან, ავტორების აზრით, გამაერთიანებელი) ზემოთხსენებული საკითხებისადმი მიძღვნილი მგზნებარე მოხსენებაა რომელიღაც ევროპულ კონფერენციაზე თუ შეხვედრაზე. აქტუალობა აქტუალობად, მაგრამ კინემატოგრაფიული თვალსაზრისით ამგვარი კომპოზიცია, ვეჭვობ, დიდი რეჟისორული ოსტატობის ნიშანი იყოს.

ასევე გასაგებია, რატომ ერგო თბილისის ფესტივალზე ჩვენების პატივი კიდევ ერთ გერმანულ ფილმს „სელექციონერი“ (The Breeder, 2011, რეჟ. ტილ ჰასტრაიტერი): ჰორორის ჟანრში გადაღებული კინოსურათი საქართველოში, კერძოდ, სვანეთშია გადაღებული და მასში ქართველი მსახიობებიც თამაშობენ (თამარ ბზიავა, გიორგი ყიფშიძე, ლაშა ბაქრაძე); ფილმის სიუჟეტით ორი ამერიკელი ტურისტი გოგონა სვანეთში მოგზაურობისას უცნაურ ტბასთან აღმოჩნდება, რომელიც რუკაზეც კი არ არის დატანილი. აქ ერთ–ერთი მათგანი ქრება. როგორც აღმოჩნდება, ქალიშვილს გაეროს კონტიგენტის (რომელიც ორი კაცითაა წარმოდგენილი) მეთაური იტაცებს, რომელიც უნაკლო ქალწულის შექმნის იდეით არის შეპყრობილი. თრილერის ელემენტების გამოყენებას კიდევ არა უშავდა, მაგრამ როცა საქმე ჰორორზე მიდგებოდა, კადრების უმეტესობა „რატომღაც“ ღიმილს იწვევდა; მთავარი „ურჩხულიც“ ცოტა არ იყოს კარიკატურულად გამოიყურებოდა და თავიდანვე იშიფრებოდა. ბევრ კითხვას ბადებდა ფილმის სიუჟეტური განვითარებაც. მართალია, სიუჟეტური ალოგიკურობის შესახებ დიდი ჰიჩკოკი მისთვის სპეციფიკური იუმორით ამბობდა, რომ როგორც წესი, ეს კითხვები მაყურებლის თავში უკვე სეანსიდან გამოსვლის შემდეგ იბადება და ამ დროისთვის მას ბილეთი უკვე კარგა ხანია ნაყიდი აქვსო; მაგრამ ჰიჩკოკის ფილმებისგან განსხვავებით, აქ კითხვები თავად სეანსის მსვლელობაშივე იბადება, რაც აშკარად არ უწყობს ხელს ფილმით „ტკბობას“.

და ბოლოს, დასკვნითი აკორდი – ფესტივალი ცნობილი კინოდრამატურგის ალექსანდრე მინდაძის ფილმით „შაბათ დღეს“ დაიხურა; ფილმით, რომლის მოქმედებაც მხოლოდ ერთ დღეს, 1986 წლის 26 აპრილს, მოიცავს (ჩერნობილის ტრაგედიის მომდევნო ავბედით შაბათს); ფილმით, რომელიც ბერლინის კინოფესტივალზე ვერ გაიგო და ვერ მიიღო ვერც პუბლიკამ და ვერც კრიტიკამ. მიზეზი შეიძლება ის იყო, რომ საზოგადოებას მოლოდინი გაუცრუვდა – ელოდა მამხილებელ, სოციალურ, შეიძლება პოლიტიკურ ფილმსაც და მიიღო ფილმი, რომელიც ავტორმა გადაიღო როგორც მეტაფორა, როგორც იგავი; შეიძლება ისიც, რომ დასავლეთმა არ დაუჯერა ავტორს – მათ გადაჭარბებად ჩათვალეს ფილმის გმირების ალოგიკური საქციელი ამ მასშტაბის კატასტროფის ფონზე.

ჩემთვის, საბჭოთა კავშირის ყოფილი მოქალაქესთვის, ფილმის პერსონაჟების ქცევის „ლოგიკაში“ გარკვევა დიდ სირთულეს არ უნდა წარმოადგენდეს, თუმცა ფილმის მოწონება მაინც გამიჭირდა. ჩემი, როგორც მაყურებლის, არსების ობიექტური ნაწილი ეთანხმება ავტორისეულ ხედვას, რომელიც რეაქტორს განიხილავს როგორც სიმბოლოს; იმასაც მშვენივრად ხვდება, რომ გმირები არ გარბიან არა იმიტომ, რომ ფეხსაცმელს ქუსლი მოტყდა, ან იმიტომ, რომ პასპორტი ვერ იპოვეს, ან თუნდაც იმიტომ, რომ ქორწილის მუსიკალურ მომსახურებაში ფული წინასწარ აქვთ აღებული – მათ უფრო სხვა, მენტალობაში ღრმად ჩაბეჭდილი ქცევის მოდელები ამუხრუჭებთ; იმასაც კარგად ამჩნევს, რა ვირტუოზული ოსტატობით არის გადაღებული ფილმი (რომინელი ოპერატორი ოლეგ მუტუ – კინომოყვარულებს ალბათ ახსოვთ „ბატონ ლაზარეკუს სიკვდილი“, „ოთხი თვე, სამი კვირა, ორი დღე“, „ჩემი ბედნიერება“) – ახლო ხედებზე და თითქმის უწყვეტ მოძრაობაში; მაგრამ არსებობს კიდევ ჩემი სუბიექტური ნაწილი, რომელსაც უბრალოდ ღლის ერთი ტონალობის დინამიკა და სუმბური ეკრანზე, რომელსაც ეკრანის მძაფრი ტემპი (ტემპი და არა რიტმი) თანაგანცდის საშუალებას ართმევს.

ზოგი ფილმი ეკრანზე ფეთქდება, ზოგი – მაყურებლის გულში. ამ შემთხვევაში, ვფიქრობ, ფილმის ავტორებმა ეკრანული მუხტის მაყურებელში გადატანა ვერ მოახერხეს; ან, შეიძლება, მე აღმოვჩნდი იმ მომენტში ცუდი მაყურებელი?!

ფესტივალი დასრულდა. მიუხედავად იმისა, რომ ამჯერად საკონკურსო პროგრამის გარეშე მოგვიწია იოლად გასვლა, ფესტივალის ორგანიზატორებმა მაინც მოახერხეს მინი კონკურსის ჩატარება: ქართული კინოპანორამის ფარგლებში ნაჩვენები ფილმებიდან ასევე მინი ჟიურიმ (ერიკა და ულრიხ გრეგორების მონაწილეობით) ნანა ჯანელიძის ფილმი “ნეტავი იქ თეატრი არის?!” შეარჩია. ფილმის რეჟისორს საქართველოს ბანკის მიერ დაწესებული ჯილდო – ბერლინის კინოფესტივალზე გამგზავრება – ერგო წილად.
ფესტივალი დასრულდა. დასანანია, რომ წელს ის თავისი სრული შესაძლებლობებით არ იყო წარმოდგენილი. უკეთესის იმედით მომავალ შეხვედრას დაველოდოთ.

თბილისის კინოფესტივალის დღიური. დღე მეოთხე

ფესტივალი დასასრულისკენ მიიწევს. ჩემი პირადი საფესტივალო პროგრამა დღეს თითქოს შედარებით სუსტი გამოვიდა.

თუმცა ეს არ ეხება პატრიკ კაზალის დოკუმენტურ ფილმს „რუბენ მამულიანი: ბროდვეის და ჰოლივუდის ოქროს ხანა“ (2007) პროგრამიდან „თბილისელი დიდოსტატები“. ერთსააათიან ფილმში რეჟისორმა მოახერხა არა მარტო მოეთხრო მისი შემოქმედებითი გზის შესახებ, არამედ გამოეკვეთა კიდეც ამ შემოქმედების ინდივიდუალური სახეც და ამასთან რობენ მამულიანის პიროვნული პორტრეტიც შეექმნა. და არც ერთი კადრი მისი ფილმებიდან. ეს, როგორც თავად ახსნა, იძულებითი შეზღუდვა იყო, გამომდინარე ჰოლივუდის სტუდიების ძალზე ძვირი ფასებიდან თითოეულ ნაწყვეტზე, მაგრამ, როგორც ხშირად ხდება ხოლმე, გარედან თავსმოხვეული შეზღუდვები სასიკეთოდ ადგება შემოქმედებას. ეს ფილმი განსაკუთრებით მიმზიდველი ალბათ კინომცოდნეებისთვის და ზოგადად კინოს ისტორიით დაინტერესებული მაყურებლისთვის იქნებოდა და შესანიშნავი იქნება, თუ ის, როგორც სასწავლო მასალა, ქართული კინოსასწავლებლების ფილმოთეკებში დაიდებს ბინას.
იმედგაცრუების გრძნობა ნაკლებად ეხება გერმანული პროგრამის ფილმსაც „სიმღერა, რომელიც მახსოვს“ (თუ ფილმის ორიგინალურ სახელწოდებას „Das Lied in mir“ სიტყვასიტყვით ვთარგმნით, უფრო ზუსტი იქნება „სიმღერა, რომელიც ჩემშია“, რეჟ. ფლორიან კოსენი, 2010). ფილმის მთავარი გმირისთვის, ახალგაზრდა გერმანელი ქალისთვის, ბუენოს–აირესის აეროპორტში შემთხვევით გაგონილი, მისთვის უცნობ ესპანურ ენაზე ნამღერი საბავშვო სიმღერა ძაფის ის წვერი ხდება, რომლითაც ის გულდაგულ მიჩქმალული წარსულის გორგლის შემორღვევას იწყებს: აღმოჩნდება, რომ მარია არგენტინელია; მისი არგენტინელი მშობლები 70–იანი წლების სამხედრო დიქტატურის დროს „უგზო–უკვლოდ დაკარგულთა“ სიაში არიან, სამი წლის გოგონა კი იქ მომუშავე გერმანელების წყვილმა იშვილა, მაგრამ ეს კიდევ არაფერი, ეს ბავშვის მოტაცება უფრო იყო, ვიდრე ქველმოქმედების აქტი: გერმანელმა წყვილმა ყველაფერი გააკეთა, რომ მარიას არგენტინელ ნათესავებისთვის მისი კვალი დაემალა.

მარია თანდათან იძირება მისთვის სრულიად უცნობ გარემოში, უცნობ წარსულში. მაგრამ ფილმის განსჯის საგანი არა მხოლოდ იდენტობის ძიებაა; ავტორი ორგანულად უკავშირებს ერთმანეთს პირადული გრძნობების სამყაროსა და პოლიტიკას, და წამოჭრის გერმანელებისთვის დღესაც მეტად მწვავე წარსული დანაშაულის საკითხს: განსხვავებით ახალგაზრდა არგენტინელი პოლიციელისგან, რომელსაც არც სურს დაუსვას შეკითხვები მამამისს, ყოფილ პოლიციელს, რადგან ეშინია სიმართლის, რომელმაც შესაძლოა გაუცხოების კედელი აღმართოს საყვარელ ადამიანებს შორის, მარიას სურს ყველაფერი იცოდეს, სრული სიმართლე, თუმცა ის თავისთავში იმის ძალასაც პოულობს, რომ აპატიოს მამამისს წარსულის შეცდომა თუ დანაშაული.

პირადისა და საზოგადოს შერწყმა ნაკლებად ორგანული გამოდგა ამავე პროგრამის მეორე ფილმისთვის „ქალაქი შენს ქვევით“ (2010, რეჟ. კეიტოფ ჰოხჰოისლერი). ეს მაღალი ხარისხის და მკვიდრად ნაგები ფილმი საბოლოო ჯამში მაინც სამყაროსავით ძველ ისტორიას მოგვითხრობს, როცა ზემდგომი პირი (შეგვიძლია ჩავწეროთ მეფე, ფეოდალი, მხედარმთავარი, ამ შემთხვევაში საბანკო იმპერიის მსხვილი ბოსი) თავისი ხელქვეითის (ვასალის, ქვეშემრდომის, რიგითი ჯარისკაცის, ბანკის მოსამსახურის) ცოლს ყვარობს და მის ქმარს გადასაკარგავში აგზავნის. მართალია, ფილმის ავტორი ამ ისტორიას თანამედროვე ცათამბრჯენების ცივი შუშისა და მბრწყინავი პლასტიკატის გარემოში ათავსებს და ცდილობს ხაზი გაუსვას გახლეჩილობას რეალურ ქალაქსა (ცხოვრებას – იხ. ფილმის სახელწოდება) და ამ სტერილურ გარემოს შორის, ფილმის ფინალური კადრის (ზემოდან ქვემოთ, აჩოჩქოლებული ქუჩისკენ მიმართული მზერა) ფინალური ფრაზა: „იწყება!“, მაინც ჰაერში ეკიდება (პირადად ჩემთვის მაინც).

მაგრამ დღის "კულმინაცია" მაინც ჯულია ლოკტევის „ეული პლანეტა“ (2011, დამოუკიდებელი ამერიკული კინო) აღმოჩნდა: ამ ფილმს ქართველი მაყურებლისთვის საინტერესოს რამდენიმე მომენტი ხდიდა: კინოსურათი გადაღებულია საქართველოში, მასში მონაწილეობს გაელ გარსია ბერნალი (ბერნალი საქართველოში!) და მას პარტნიორობას უწევს მთასვლელი ბიძინა გუჯაბიძე. ამის დამსახურება იყო თუ ამერიკის საელჩოს ხელგაშლილი ჟესტის (რომელმაც ფილმზე თავისუფალი დასწრება აჩუქა ქართველ მაყურებელს), მაგრამ კინოთეატრის დიდი დარბაზი სავსე იყო.
ფილმის სიუჟეტით ახალგაზრდა წყვილი დაქორწინებამდე საქართველოში ჩამოდის სამოგზაუროდ. ისინი ადგილობრივ გამყოლს დაიქირავებენ და მასთან ერთად კავკასიის მთების დასალშქრად მიდიან. შემდეგ – წამიერი სისუსტე და წყვილის ურთიერთობაში ბზარი ჩნდება, შემდეგ – სიახლოვის ძაფები ქართველ გამყოლსა და ამერიკელ ტურისტს შორის იბმება. ეს არის და ეს.

დასაწყისს არა უშავდა – იუმორი, ანეკდოტები, თამაშის განცდა; თუმცა რიტმთან დაკავშირებული პრობლემები მალევე გამოჩნდა, მაგრამ რიტმში ერთი–ორი ჩავარდნა ვის არ მოსვლია (გავიმხნევე თავი). თუმცა ცოტა ხანში ნათელი გახდა, რომ ეს უბრალო ჩავარდნა კი არა, პრინციპი იყო, მაგრამ რისი სახელით, ამას ბოლომდე ვერ მივხვდი. ერთი პირობა ისიც ვიფიქრე, საქართველოს ტურიზმის სამინისტროს დაკვეთასთან ხომ არ გვქონდა ადგილი, მაგრამ ესეც უკუვაგდე – თრუსოს ხეობის გადაღება გაცილებით ლამაზადაც შეიძლებოდა. არადა, ფილმის მოქმედების ძირითადი ნაწილი სიარულისგან შედგება, ისეთი გაუთავებელი და უაზრო სიარულისგან, ქართული ფილმების გმირების სახელგანთქმული „გავლები“ საოცნებოდ რომ მოგეჩვენება კაცს. საბოლოოდ, ვუყურეთ ორსაათიან ფილმს ოცწუთიანი სიუჟეტით და ამ ორი საათის განმავლობაში ქართველ მაყურებელს საკუთარი თავის გართობაზე ზრუნვა თავადვე მოუწია.

ამ გაუგებრობაში ყველაზე ნაკლებ მსახიობებს მიუძღვით ბრალი: მოცემულობის ფარგლებში დამაჯერებელი და უშუალოა ჰანი ფურსტენბერგი (ნიკას როლის შემსრულებელი); სავსებით გასაგებია ბერნალის სარეკლამო ფუნქციაც, თუმცა სხვა მხრივ, ეროტიული სცენების და ნაცემი ძაღლის ფუნქციის შესრულება არც სხვა მსახიობს გაუჭირდებოდა; ყველაზე ცოცხალი სახე კი მაინც ბიძინა გუჯაბიძემ შექმნა, მით უფრო, რომ სიუჟეტური სიცარიელის პირობებში მას ბუნებრივი გარემო უმაგრებდა მხარს.

საბედნიეროდ, მომდევნო სეანსზე ნაჩვენები კერი ფუკუნაგას „ჯეინ ეარი“ (2011) ალბათ საუკეთესო საშუალება იყო კინემატოგრაფიული პროფესიონალიზმის რეაბილიტაციისთვის. ძნელია ობიექტური იყო იმ ფილმის შეფასებისას, რომელიც შენი ბავშვობის მეგობარი წიგნის მიხედვით არის გადაღებული, მაგრამ სუბიექტური ადამიანისთვისაც ძნელია იმის უარყოფა, რომ რეჟისორმა საკმაოდ ოსტატურად მოახერხა სქელტანიანი რომანის „ჩატევა“ ორსაათიან ეკრანიზაციაში. ეს ძირითადად სასიყვარულო ხაზზე კონცენტრირების ხარჯზე მოხდა, თუმცა გრძნობის განვითარება-გაშლისათვის დრო მაინც არასაკმარისი აღმოჩნდა და ფილმი ცოტათი მაინც სიყვარულის ისტორიის კონსპექტივით გამოვიდა (თუმცა არ ვიცი, ასევე თუ აღიქვამენ ფილმს ისინი, ვისთვისაც “ჯეინ ეარი“ კინოა, და არა წიგნი).
მაგრამ დეტალებს თუ არ ჩავუღრმავდებით , ეს რომანის მორიგი ღირსეული ეკრანიზაციაა, შესანიშნავი სამსახიობო ანსამბლით და არცთუ უცნობი სახელებით: ჯეინი - მია ვასიკოვსკა , მისტერ როჩესტერი - მაიკლ ფასბენდერი, მისის ფერფაქსი - ჯუდი დენჩი, მისის რიდსი - სალი ჰოკინსი, სენტ ჯონსი - ჯეიმი ბელი.

საბოლოო ჯამში, უნდა გამოვტყდე, რომ ჩემი საწყისი მოსაზრება საფესტივალო დღის სისუსტის შესახებ, ობიექტურ მზერას ვერ უძლებს. უბრალოდ ამ დღეს ზომიერად კარგმა და ზომიერად ხარისხიანმა ფილმებმა ემოციური განცდა მომანატრა.

მაგრამ ამაზე უკვე შემდგომმა და დასკვნითმა დღემ იზრუნა.

თბილისის კინოფესტივალის დღიური. დღე მესამე

ამ დღეს „ქართულ პანორამაში“ ორი მხატვრული ფილმი აჩვენეს: სამწუხაროდ, ქეთი მაჭავარიანის „მარილივით თეთრის“ ნახვა ისევ ვერ მოვახერხე, თამარ შავგულიძის ფილმის „დაბადებულები საქართველოში“ პრემიერა კი ჯერ კიდევ გაზაფხულზე შედგა და მასზე უკვე ბევრი დაიწერა. ამიტომ მოკლედ ვიტყვი: დღევანდელი ქართული ფილმების ძირითადი მასის ფონზე ფილმი სასიამოვნოდ გამოირჩევა მსახიობების ორგანული არსებობით კადრში, არა–ყალბი დიალოგებით, თავშეკავებული რეჟისურით, მაგრამ ისევ სუსტ წერტილად რჩება დრამატურია, დამაკლდა ფონიც, რომელიც უფრო საგრძნობს გახდიდა და გაამართლებდა ფილმის სახელწოდებას, ვერც პერსონაჟები ჩავსვი არსებულ სოციალურ ფონში – ისინი ვერც მაყურებელმა „იცნო“, და ა.შ. და ა.შ. თუმცა ფილმის ჩვენებაზე რეჟისორის მიერ ნათქვამი სიტყვები, მეტად იშვიათი და უჩვეულოც კი ქართულ რეალობაში, მომავალში მისგან უკეთესი ფილმების იმედს ნამდვილად იძლევა:

“ოთხივე მსახიობი გვაძლევდა საშუალებას, რომ უფრო კარგები ყოფილიყვნენ, უფრო უკეთესად რომ მემუშავა მათთან, ამაზე ძალიან გული მწყდება. მე მგონი, ჩანაფიქრი ბოლომდე არ გამომივიდა ორი მიზეზის გამო – ერთი, რომ გამოცდილება არ მეყო და ამაზე არ ვბრაზდები, მაგრამ მეორე ჩემი უყურადღებობაა, იყო კონკრეტული სცენები, რომლებსაც შემდეგ რომ ვუყურე, ვიფიქრე, რომ უფრო ყურადღებით რომ ვყოფილიყავი, სხვანაირად გადავიღებდი”.

ისე გამოვიდა, რომ მესამე დღემ ჩემთვის სიყვარულის ნიშნით ჩაიარა:

„ევროპული კინოს ფორუმის“ პროგრამით ნაჩვენებ ფილში „საშო“ (რეჟ. ბენედეკ ფლიგაუფი) ეს პირველივე სცენებიდან ნათელი ხდება – ბავშვობის ასაკში ჩასახული სიყვარული უძლებს დროს და მანძილს; თუმცა მალე სიუჟეტის განვითარება ერთი შეხედვით სხვაგან გადაუხვევს და სულ სხვა პრობლემებს წამოჭრის; ფილმი განსაკუთრებით მშვენიერი საჩუქარია კლუბური ჩვენებებისთვის – შესანიშნავ მასალას იძლევა როგორც ადამიანური ურთიერთობების სირთულეზე, ასევე ტოლერანტობაზე, კლონირების მორალურ ასპექტებზე და სხვა არანაკლებ მწვავე საკითხებზე სასაუბროდ. თუმცა საბოლოოდ ფილმი მაინც განუხორციელებელ სიყვარულზეა. ევა გრინის თაყვანისმცემლები ალბათ კმაყოფილები დარჩებიან: ის იმდენად თავშეკავებული შტრიხებით ქმნის თავისი პერსონაჟის სახეს, რომ ნებისმიერი მაყურებელი თავისუფალია თავად მოახდინოს მასზე თავისი ემოციების პროეცირება;

შვედმა რეჟისორმა, როი ანდერსონმა სიყვარულის თემა ფილმის სახელწოდებაშივე განაცხადა. 1970 წელს გადაღებული „ერთი სიყვარულის ისტორია“ 14–15 წლის მოზარდების სიყვარულზე მოგვითხრობს და ეს გრძნობა მართლაც ნათელი და სუფთაა, თუმცა მაინც გამიჭირდება დავეთანხმო ფილმის ანოტაციას, რომ თავად კინოსურათიც „ნათელი და ოპტიმისტურია“. მე მომეჩვენა, რომ ავტორისთვის არანაკლებ მნიშვნელოვანია ამ სიყვარულის „ფონი“: მოზრდილების სამყარო გაცვეთილი გრძნობებით, იმედგაცრუებული აწმყოთი, უფერული ურთიერთობებით, მარტოობის გამოთქმული თუ გამოუთქმელი განცდით. რეჟისორი ჩაძიებით აფიქსირებს ძირითადი სიუჟეტური ხაზისთვის თითქოსდა არააუცილებელ ყოფით დეტალებს, ჟესტებს, გამოხედვებს, ინტონაციებს. არ ვიცი, ვისთვის როგორ: შეიძლება ჩავთვალოთ, რომ ეს ფონი ავტორმა ახალგაზრდების ნათელი გრძნობის ხაზგასასმელად გამოიყენა, ან პირიქით, რომ უფროსებიც ოდესღაც ასე იწყებდნენ. მაყურებლის განწყობისდა მიხედვით, ვიღაცისთვის ალბათ ჭიქა ნახევრად სავსე იქნება, ვიღაცისთვის – ნახევრად ცარიელი. ჩემმა ასოციაციურმა მახსოვრობამ კი ფილმის ფინალურ სცენაში, ძირეული განსხვავებების მიუხედავად და ჩემთვისაც მოულოდნელად, რომან ბალაიანის „ფრენა ძილში და ღვიძილში“ წამოატივტივა ცხოვრებისეული კრიზისის განცდით.

და კიდევ ერთი ფილმი სიყვარულზე ბუ ვიდერბერგის „სილამაზისა და ვნების დრო“ (1995); და ისევ – სიყვარულზე კი?

რეჟისორის უკანასკნელი ფილმი, რომელშიც მთავარ როლს მისი ვაჟი, იოჰან ვიდერბერგი ასრულებს, მართლაც დროზეა გადაღებული: იმ დროზე ადამიანის ცხოვრებაში, როცა სიყვარულის ობიექტი კი არ აღაგზნებს სისხლს, აღგზნებული სისხლი თავად ეძებს გრძნობის ობიექტს, და ეს ახლადგაღვიძებული გრძნობა ვნება უფროა, ვიდრე სიყვარული. იმ პერიოდზე ყმაწვილი სტიგის ცხოვრებაში, რომელიც მოუქნელ მოზარდს ახალგაზრდა მამაკაცად აქცევს, და აქ მთავარი ქმედითი ფაქტორი არა მხოლოდ მოსწავლისა და ახალგაზრდა მასწავლებელი ქალის აკრძალული რომანია, არამედ (და შეიძლება მეტადაც) უცნაური ურთიერთობა მასწავლებლის ლოთ და მელომან მეუღლესთან (ჩემი აზრით, ფილმის საუკეთესო სცენები), უფროსი ძმის დაღუპვა წყალქვეშა ნავზე, ოჯახური ურთიერთობები, ომის თითქოს უმნიშვნელო და არააუცილებელი ანარეკლები. ორსაათიანი ფილმი თითქოს ერთ ამოსუნთქვაზეა გადაღებული, არადა მასში არც მძაფრი სიუჟეტია, არც დეტექტიური ელემენტი, არც ექშენი და არც სასპენსი, მხოლოდ და მხოლოდ კინემატოგრაფის გრძნობა და ოსტატობა.

და ბოლოს, ისევ ყველასგან და ყველაფრისგან ცალკე მდგომი ლეო კარაქსი თავისი ფილმით „პოლა X”. ფილმი მელვილის 1852 წლის სკანდალური ნაწარმოების „პიერი, ანუ ორაზროვნება“ თავისუფალი ეკრანიზაციაა, გადმოტანილი თანამედროვე საფრანგეთის რელობაში. ფილმის სახელწოდება რომანის ფრანგული დასახელების აკრონიმია (Pierre, ou les Ambiguité), ხოლო რიცხვი X (და არა ასო „იქსი“) სცენარის სამუშაო ვარიანტების რაოდენობაზე მიუთითებს. კინოსურათი ორ ნაწილად და ორ სამყაროდ არის გაყოფილი: ლამაზი, ქერა ნახევრად ღმერთების არისტოკრატიული ოლიმპი და მრუმე, რუხ ფერებში ჩაძრული ფსკერი. ახალგაზრდა მოდური მწერალი პიერის (გიომ დეპარდიე) გზამკვლევი ამ მეორე სამყაროში ჯერ სიზმრებში, შემდეგ კი ცხადშიც გამოცხადებული უცნობი შავთმიანი ქალიშვილი ხდება, რომელიც მის ნახევარდად აცხადებს თავს.

შეუძლებელია დაბეჯითებით ამტკიცო, რეალურია თუ არა ეს პერსონაჟი, ან მისი ისტორია, თუ ის პიერის ქვეცნობიერი ლტოლვის განსხეულებაა. ფილმის მძაფრად მელოდრამატული, ექსპრესიული ქსოვილი მართლაც ორაზროვნებათა სიმრავლით არის გაჟღენთილი.

მაყურებელს, ვისაც უყვარს მკაფიო და დავარცხნილი ისტორიები, ფილმი ალბათ ერთ დიდ გაუგებრობად მოეჩვენა; კინემატოგრაფთან დიალოგის მოყვარულთათვის კი, მოწონება–არმოწონების მიუხედავად, დარწმუნებული ვარ, ის საინტერესო კინოგამოცდილება აღმოჩნდებოდა.